14 yaşında ilk şiirlerini yazmaya başlayan Giuseppe Gioachino Belli (1791-1863), popüler şiirler yazma derdinde olmayan; aksine halk arasında popüler olan söylemleri halkın ağzıyla şiirlerine dahil eden bir şairdir. Roma’nın en yoksul, en görmezden gelinen sınıfını tam 2279 soneyle anlatır. Belli’nin 19. yüzyılda yazdığı Romanesk Soneler, her zaman ciddiyetle hatırlanan Roma şehrinin büyük ve önemli bir parçası olarak kabul edilen en alt sınıftaki halk kesimine (IT: La Plebe) adanmış anıtsal bir eserdir.
Gene de Milanolu Porta ve Romalı Belli, Leopardi ile birlikte XIX. yüzyılın en büyük İtalyan şairidir. Meselenin etkileyici yönünden biri, Belli’nin İtalyan dilinde de pek çok şiir yazdığı, ancak bu eserlerin edebi değerlerinin Romanesk Soneler’in ününe ulaşamadığıdır.
Fabio L. Grassi, İtalya Seyahat Fırsatları facebook grubu, 8 Eylül 2021.
Roma Sapienza Üniversitesi’nde “Avrasya Tarihi” ve “Türk Dili” dersleri veren tarihçi Fabio L. Grassi’ye göre Giuseppe Gioachino Belli bir çeşit Dr. Jekyll – Mr. Hyde karakterine sahiptir:
Şair Belli, bir çeşit Dr. Jekyll / Mr. Hyde idi. Gerici papa devleti memuruydu, hatta sansür ofisinde çalıştı. İtalyanca şair olarak vasat bir divan – saray şairi kariyerini sürdürürken yarı – gizlice Roma lehçesinde sonelerini yazardı ve bu sonelerde Roma avamını suçlayarak “yüzsüz gerçek”i yansıttı.
Fabio L. Grassi, İtalya Seyahat Fırsatları facebook grubu, 8 Eylül 2021.
Bir varmış bir yokmuş / sarayından bir kral / halklarına bu fermanı okuttu: / “Ben benim, siz hiçsiniz / Ve buna susun, siz ahmak uşaklar! // Eğrisini düze düzüne eğriye değiştiririm / Toptan satarım sizi / Asarsam sizi haksızlık değil / çünkü hayat ve mülkiyet ait değil size. // Bu dünyada papa, kral, imparator / ünvanından yoksun olan / söz sahibi olmaz”… // Bu fermanı cellat dağıttı / her birini üzerinde sorgulayarak / herkes de “doğru, doğru” diye cevap verdi.
Giuseppe Gioachino Belli, Romanesk Soneler, No: 362, “Eski Dünyanın Hükümdarları“ndan kısa bir bölüm, 1832, Çev: Fabio L. Grassi.
“Eski Dünyanın Hükümdarları, şüphesiz çok güzel bir sone” diyen Profesör Grassi “Bana kalırsa 2279 soneden başeserlerin başeseri “L’Avocato Cola” (TR: Avukat Cola) başlıklı sonedir. 14 mısrada bir dedikodu havasından Dante’yi aratmaz bir derinliğe ulaşır.” der. İşte Avukat Cola sonesi:
Duydudunuz mu ya? Zavallı Avukat Cola / birkaç zamandan beri bir hale düşmüştü / ki kıl payı gömleği kalmıştı / ve iştahı tatminsizmiş. // Ama dilenmektense / ama yalvarmaktansa / yedi-sekiz ayda her şeyi satmış / onuruyla tek bir sandalye dışında. // Bir altın, bir para, bir akçe / tüketmiş zavallı adam / elbiseler, mobilya, yatak. // Ve nihayet o sandalyede / ekmeksiz, susuz, ateşsiz / gözlerini kilitledi açlıktan öldü.
(Belli’nin İtalyanca dipnotu: “Bir süre görülmedikten sonra Avukat Cola bu halde bulundu”).
Giuseppe Gioachino Belli, “Avukat Cola”, Çev: Fabio L. Grassi.
Profesör Fabio Grassi’ye göre: “Belli sadece İtalyanca eserlerini yazsaydı; şairin önemi ve değeri neredeyse sıfır olacaktı”. O, halk ağzıyla yazdığı Romanesk Soneler’le Roma lehçesinin en güzel örneklerini ortaya koymuş; Roma’nın en yoksul kesiminin ağzından yazılmış en güzel şiirlerin şairi olmuştur.
230 yıl önce, 7 Eylül 1791 yılında Roma’da doğmuş olan Giuseppe Gioachino Belli’nin silindir şapkalı, bastonlu heykeli, Roma’da dolaşırken mutlaka karşınıza çıkacaktır. Trastevere’deki şairin ismini taşıyan meydanına ihtişamlı bir hava katan heykel çeşme olarak tasarlanmıştır. Kaide rölyefleri ve heykelin bütünündeki detaylar heykeltraş Michele Tripisciano tarafından (1913) ilmek ilmek dikkatle işlenmiştir.
Ziyaret Önerileri
- G.G. Belli’nin Heykeli, Adres: Piazza del Rione, Trastevere, Roma.
- G.G. Belli’nin doğduğu ev, Adres: Via Monterone, Palazzo Capranico del Grillo, Roma.
- Belli ailesinin mezarı, Verano Mezarlığı (IT: Cimitero del Verano di Roma)’nda bulunmaktadır. Adres: Piazzale del Verano, 1, Roma.
Meraklısına
- Avukat Cola şiirinin son üç mısrasında üç tane anahtar kelime vardır: finalmente (nihayet anlamında, çilenin sonu anlamında); ce serro’ şeklindeki ifadede serrare fiili chiudere fiilinden çok daha güçlüdür. “Boyun eğmedi, kendi kendine verdiği sözün arkasında durdu, bilinçli olarak gözlerini kapatıyor” anlamında ve son anahtar kelime ise inedia (“açlıktan” anlamında ama edebi İtalyanca’da kullanılan bir fiildir).
- İtalyan Tarihçi, Profesör Fabio L. Grassi’nin Türkçe diline çevrilmiş kitapları:
– İtalya ve Türk Sorunu (1919-1923) Kamuoyu ve Dış Politika, YKY, 2003,
– Türk İtalyan İlişkilerinde Az Bilinenler, Tarihçi Kitabevi, 2014,
– Yeni Bir Vatan, Çerkezlerin Osmanlıİmparatorluğu’na Zorunlu Göçü 1864, Tarihçi Kitabevi, 2017,
– Atatürk, Doğan Kitap, 2018.
Alternatif Bir İtalya’yı instagram, facebook ve twitter üzerinden takip edebilirsiniz. Seyahat önerilerimizi buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz. Facebook üzerindeki İtalya Seyahat Fırsatları grubu, Alternatif Bir İtalya sayfasına ait, interaktif paylaşımların yapıldığı bir gruptur; bekleriz.
Özel Bir Teşekkür
Bu yazı, Profesör Fabio L. Grassi’nin, 7 Eylül 2021 tarihinde İtalya Seyahat Fırsatları facebook grubumuzda yayınladığımız Giuseppe Giochiano Belli’nin doğum gününü hatırlatan paylaşımındaki yorumlarından derlenmiştir. Şaire ait Türkçe diline çevrilmiş hiçbir şiir ve sone ne yazık ki bulunmamaktadır. Dolayısıyla İtalyan Edebiyatı’nda özellikle Roma Lehçesi ile eserler vermiş şair Belli’ye ait sonelerinden bazı örnekleri Türkçe’ye kazandırdığı için sayın Fabio L. Grassi hocama müteşekkirim.
